نگاهی کوتاه به زندگی زنان مقتدر مسلمان در تاریخ ایران | زینب‌بیگم صفوی، مشاور اعظم دربار

نفیسه زمانی | شهرآرانیوز؛ شاه تهماسب اول صفوی فرزند شاه اسماعیل از همسرش حوری‌خان خانم صاحب دختری به نام «نواب علیه شاه زینب بیگم» شد. چون پدر دارفانی را وداع گفت و شاه جدید اسماعیل دوم بر تخت پادشاهی تکیه زد، زینب‌بیگم به همسری علی‌قلی‌بیگ نوه دورمیش‌خان‌شاملو درآمد. البته از اسناد حاضر مشخص است که این ازدواج مانع از رفتن زینب‌بیگم از دربار صفویان در قزوین نشده است.

در سال ۱۵۷۸ تا ۱۵۹۰ میلادی جنگی بین ایران و دولت عثمانی درگرفت که موجبات جنگی داخلی در ایران را فراهم آورد و زینب‌بیگم در رأس حرمسرای سلطنتی به عنوان مقابله با اوضاع به‌بارآمده ایستاد.

وی در زمان پادشاهی محمد خدابنده نیز در دربار قزوین زندگی می‌کرد و در اواخر عمر محمد خدابنده حامی شاهزاده‌عباس شد و با بر تخت نشستن شاه‌عباس، وی همچون مادری رضاعی در نزدیکی شاه قرار داشت و در امور شاه وی را راهنمایی کرد تا بدانجا که یکی از مشاوران اصلی شاه‌عباس گردید. علاوه بر این امور، بر تربیت فرزندان شاه نیز نظارت داشت.

نفوذ وی به اندازه‌ای بود که گاهی حاکمان محلی از وی تقاضا می‌کردند در امور سیاسی طرف‌دار آنان باشد. زینب‌بیگم چنان مورد حمایت شاه‌عباس قرار داشت که از نزدیک امور بخش تاج در دستگاه دیوان‌سالاری را نظارت می‌کرد. در سال‌های ۱۵۹۲ تا ۱۵۹۳ و ۱۶۱۳ تا ۱۶۱۴ به عنوان فرماندار بخش تاج کاشان عمل کرد. در همین دوران ۲ دیوان‌سالار خاصه زینب‌بیگم بودند و دستوراتش را اجرا می‌کردند.

زینب‌بیگم که به واسطه فعالیت سیاسی‌اش صاحب چندین روستا در حومه جنوبی یزد شده بود، به عنوان مسئول جمع‌آوری مالیات سرانه زرتشتیان یزد منصوب شد. با درایتش مالیات جمع‌شده را در جهت احداث یک کاروان‌سرا در مسیر اصفهان- کاشان در سال ۱۶۰۱-۱۶۰۲ هزینه کرد. بعد از این عمل، وی به عنوان مهردار سلطنتی احکام امپراتوری در سراسر کشور منصوب شد.

در سال ۱۶۰۳ تا ۱۶۰۸ جنگی دیگر میان ایران و عثمانی درگرفت که زینب‌بیگم به عنوان مشاور شاه به وی گفت از سوی صوفیان به عثمانی حمله کند و این مشاوره زیرکانه پیروزی بزرگی برای ایرانیان پدیدار ساخت.

زینب‌بیگم گاهی به عنوان فردی مشاور در شورای روزمره دولت حاضر می‌شد به طوری که در سال ۱۶۰۶ میلادی تنها زن شورای روزمره دولت، بانو زینب‌بیگم بود. به گفته آنتونیو‌دو‌گوا، دیپلمات پرتغالی، بانو شایسته احترام بوده است.

در سال‌های ۱۶۱۳ تا ۱۶۱۴ برای پاک‌سازی دربار اصفهان از مقامات عالی‌رتبه و فرماندهان نظامی، چندین نفر را از دربار اخراج کردند در این میان نام زینب‌بیگم نیز بود که وی را به قزوین تبعید کردند و فرمان حبس خانگی نیز برای او صادر شد.

این دوران ۴ سال طول کشید و دوباره به زینب‌بیگم اجازه ورود به دربار را دادند و در سال ۱۶۲۷ میلادی از سوی شاه‌عباس سمت رئیس حرمسرای سلطنتی را گرفت. بانو در آخرین سال‌های عمر شاه، هنگام بیماری وی، مسئولیت نظارت بر روند درمان شاه در فرح‌آباد را بر عهده گرفت و از نزدیک با پزشکان شاه در ارتباط بود. بعد از مرگ شاه، بانو شخصا انتقال جسم شاه از فرح‌آباد به کاشان را برعهده داشت.

پادشاه جدید شاه صفی نیز از مشورت زینب‌بیگم استفاده کرد و در جنگ ۱۶۲۳ ایران و عثمانی بانو شاه را همراهی نمود تا آنکه در سال ۱۶۳۲ از دربار اخراج و به قزوین روانه شد. او یکی از بزرگ‌ترین زنان واقف بوده است. کاروانسرای بیگم (حبیب) در راه قزوین به ساوه با بنا‌های الحاقی به کاروانسرا از جمله یک گرمابه، یک جویبار و ۲ آب انبار از مهم‌ترین و بزرگ‌ترین کاروانسرا‌های ایران است. حمام سه‌سوق در اصفهان و مسجدی در اصفهان نیز از کار‌های خیر این بانوی بزرگ ایرانی است. پس از مرگ، کالبد بانو زینب بیگم را به حرم امام‌رضا (ع) منتقل کردند.